Een stralende dag

Het is stil in de minibus tijdens de twee uur durende rit terug naar Kiev. We zijn inmiddels tien uur op pad met gids Tania en chauffeur Sacha van Solo East Travel, door het rampgebied rondom Tsjernobyl. Daar word je vanzelf stil van.

Om acht uur ‘s ochtends laten we op het legendarische Maidan plein onze paspoorten controleren en stappen in de minibus, samen met een dozijn andere toeristen vanuit alle windstreken. We hebben voor tien dollar een Geigerteller gehuurd.

Onze Geigerteller meet het aantal microsieverts (μSv) per uur. Een Sievert is de hoeveelheid energie per kilo lichaamsgewicht, gecorrigeerd voor de schade die ontstaat aan specifieke organen. Een Nederlandse röntgenoloog mag jaarlijks worden blootgesteld aan 20.000 μSv, wat overeenkomt met honderden röntgenfoto’s of een permanente straling van 2 μSv per uur, bovenop de standaard achtergrondstraling in Nederland van ongeveer 0,28 μSv per uur. In Kiev meten we 0,17 MicroSievert (μSv) per uur, een veilige dosis.

In de gevarenzone

Na een paar uur rijden bereiken we een controlepost aan de rand van de “exclusion zone”, een gebied met een straal van dertig kilometer rondom het epicentrum van de kernramp die zich hier drie decennia geleden ontvouwde. Soldaten met kalasjnikovs controleren aan de hand van onze paspoorten of we permissie hebben om dit gebied te betreden. Vanwege het papierwerk moet je tien dagen van tevoren al boeken.

We rijden over een matige weg door een bos. Het ziet er normaal uit, tot Tania ons wijst op de houten huizen die verscholen staan tussen het groen. Het zijn er tientallen. We rijden door Kopachi, ooit een dorpje met drieduizend inwoners. De minibus stopt bij een monument voor WO II, midden in het voormalige dorp. Naast de instortende crèche is een hotspot, een plek waar de straling flink toeneemt, in dit geval doordat hier radioactief stof van het dak is gespoeld. In het houten gebouwtje liggen overal kinderboeken en tekeningen op de planken vloer. In een van de grote kamers staan ijzeren restanten van bedjes. Een pop bedekt met stof ligt op de spiralen naar het plafond te staren.

Iedereen in de dertig kilometer zone kreeg destijds twee uur om het gebied te verlaten, zogenaamd voor een paar dagen, maar in werkelijkheid voor altijd. Veel huizen zijn daarna geplunderd of leeggehaald door het leger, om te voorkomen dat mensen zouden terugkeren. Hele dorpen zijn met de grond gelijkgemaakt en begraven. Er waren zo’n 170 plaatsen in dit gebied.

We rijden naar de plaats Tsjernobyl, waar ooit veertienduizend mensen woonden. Nu zijn er nog enkele tientallen inwoners, die hier niet permanent mogen verblijven. In het enige hotel-restaurant van Tsjernobyl gebruiken we de lunch. Het eten en drinken wordt van buiten de gevarenzone aangevoerd.

Reactor 4

Het is nog een klein stukje rijden naar de plek waar in de nacht van 25 op 26 april 1986 kernreactor 4 op hol slaat en uiteindelijk het betonnen dak eraf blaast. De toegesnelde brandweermannen worden levend gegrild, alsof ze in een magnetron zitten. In de maanden na de ramp werken meer dan driehonderdduizend mannen - soldaten, mijnwerkers, hulpverleners en ingenieurs - met man en macht om de situatie onder controle te krijgen. Vaak weten ze niet eens hoe gevaarlijk dat werk is. Een helse lava dreigt door de betonnen vloer te branden en terecht te komen in de ondergrondse waterreservoirs. Als dat gebeurt, dan is heel Europa 250.000 jaar onbewoonbaar. Het is nu bij “slechts” een paar duizend doden gebleven. Ze bouwen in een paar maanden een betonnen sarcofaag, die al na tien jaar begint te verkruimelen.

Met de hulp van Europese ingenieurs is in 2016 een metalen dak van meer dan honderd meter hoog over de oude kerncentrale geplaatst. Nu staan we op  steenworp afstand van honderd kilo smeulend plutonium en we meten nog minder dan 1 μSv per uur. Tijdens de ramp kon de apparatuur slechts meten tot 500 röntgen, oftewel 5 miljoen μSv per uur.

Onvoorstelbaar dat de mens een beetje speelt met dit soort krachten, en dat er nog steeds watergekoelde kerncentrales zijn. Nog gekker: Na de ramp zijn reactoren 1 tot en met 3 gewoon in productie gebleven tot het jaar 2000. Dat terwijl reactor 3 direct tegen een muur stond van ingestorte reactor nummer 4.

We rijden naar de plaats Pripjat, dat net als de centrale in 1970 is gebouwd voor de medewerkers van het energiebedrijf. Ooit was het een communistische modelstad met vijftigduizend inwoners; nu lijkt het alsof er een atoombom is gevallen - en eigenlijk is dat ook zo. We beginnen op het overwoekerde plein van Pripjat en lopen vervolgens anderhalf uur rond. Langs verlaten flatgebouwen, een supermarkt, het voetbalstadion en een zwembad. We zien uiteraard ook de iconische restanten van de kermis, opgebouwd ter voorbereiding van de 1 mei viering in 1986. Bij het reuzenrad meten we 342 μSv, dat is vrij hoog.

Onder de Radar

Van Pripjat rijden we naar het Загоризонтная радиолокационная станция Дуга, wat letterlijk staat voor “Over de Horizon Radarstation Doega". Het is een enorm stalen hekwerk van honderden meters breed en meer dan honderd meter hoog, dat als doel had om kruisraketten te spotten op duizenden kilometers afstand. De installatie kreeg al snel de bijnaam “Russische specht”, omdat het een kloppend signaal uitzond tot ver in Europa. Bij dit super-geheime apparaat werkten duizend mensen, die in de directe nabijheid werden gehuisvest.

We passeren weer de twee controleposten, één bij de tien kilometer grens en één bij de dertig kilometer. In tegenstelling tot de heenweg moeten we nu door een apparaat dat meet of we zijn besmet met radioactief materiaal. Gelukkig krijgen we het sein “Schoon”. We kunnen weer naar de bewoonde wereld.