Het einde van de wereld

El Calafate heeft al meer dan twintig jaar een internationale luchthaven, waar nog nooit een internationale vlucht is geweest. Ook wij blijven binnen de landsgrenzen, want we hoppen over de Andes naar Ushuaia, de hoofdstad van Tierra del Fuego (Vuurland) en de meest zuidelijke stad op aarde.

In een gammele rode taxi rijden we naar ons hotel in de Avenida San Martin, de anderhalve kilometer lange hoofdstraat. Ushuaia heeft de bijzondere sfeer van een arctische kustplaats, zoals Reykjavik op IJsland of Honningsvåg bij de Noordkaap. Een waterig zonnetje schijnt net boven de bergen door de lichtgrijze bewolking; het water in de haven ziet er zwart en koud uit, de bebouwing praktisch en industrieel. De stad lijkt een bouwwerk van opgestapelde zeecontainers in allerlei kleuren, die zijn verschoten door veel te lange winters. Af en toe hoor je een krijsende meeuw, een slijptol of een scheepstoeter. Aan de pier ligt een oranje ijsbreker die is teruggekeerd van Antarctica.

De inwoners van Ushuaia zijn drie maanden per jaar zo veel mogelijk buiten, tijdens de schoolvakantie. Soms wordt het dan wel twintig graden! De kinderen moeten overigens sinds maandag alweer in de bankjes zitten, ware het niet dat dit schooljaar is begonnen met een staking. Het onderwijzend personeel verwacht compensatie voor de inflatie, oftewel een loonsverhoging van zestig procent.

Het Museo del Fin del Mundo, het Museum van het Einde van de Wereld, is klein maar geeft een mooi overzicht van de geschiedenis van Tierra del Fuego, die begint na de laatste ijstijd. Vanaf de Stille Oceaan kwamen de Yámana in hun kano's langs, terwijl de Selk'nam van de noordelijke pampa's naar hier wandelden. Behalve een paar bezoekjes van ontdekkingsreizigers, waaronder van onze eigen Willem Schouten, werden de indianen niet gestoord. De Europeanen voeren liever via Afrika naar Azië.

De rust was voorbij toen Europese missionarissen het ware geloof kwamen brengen, evenals een paar gevaarlijke ziektes, waardoor de oorspronkelijke bewoners stierven als vliegen. Twee weken geleden is de laatste nakomeling van de Yámana overleden, en daarmee de laatste persoon die de taal sprak. 

De bekende missionaris Thomas Bridges kreeg bij zijn pensioen (op 44 jarige leeftijd) van de eerste Argentijnse president een gigantisch stuk land aan de monding van het Beagle kanaal. Hij kreeg er twintig eilanden bij, onder de voorwaarde dat hij die in gebruik zou nemen, zodat de Chilenen er geen aanspraak op konden maken. Zo ontstond de Estancia Harberton, nog altijd in eigendom van Thomas' nazaten. 

Op donderdag bezoeken we met een lokale touroperator de Estancia Harberton. Het is anderhalf uur rijden, grotendeels over een onverharde weg langs het wilde water van de Rio Lasifashaj. In het schemerende groene woud van lenga-bomen doemen vage schimmen op van wilde, witte paarden. Dan eindigt het woud plotseling en staan we weer aan het Beagle kanaal, de grens tussen Argentinië en Chili. Hier zien we de typische waaibomen, die volledig naar één kant zijn gegroeid doordat de wind hier altijd uit het westen komt. Nog een kwartier rijden en dan zijn we bij de Estancia Harberton. 

Na een korte rondleiding op de boerderij varen we met een grote, overdekte zodiac naar één van de eilanden waar lang geleden Thomas Bridges zijn schapen hield; nu leeft er op het Isla Martilla een kolonie pinguïns. In de verte zien we bliksemschichten boven de Straat van Drake, maar boven ons is het wolkendek helemaal opengebroken. Het is al avond, en het eiland baadt in de gloed van het golden hour. We staan op het kiezelstrand van een onbewoond eiland te kijken naar pinguïns die lekker hun oogjes dichtknijpen in de avondzon, met daarachter een complete regenboog tussen groene eilanden in het Beagle Kanaal. Wat een magische plek... 

Ushuaia werd pas in 1884 officieel gevestigd door de komst van de Argentijnse marine en de stichting van een kolonie voor veroordeelde moordenaars. Wij sluiten ons drie uur op in de voormalige gevangenis, waarin meerdere exposities zijn ondergebracht, zoals over de maritieme historie van dit gebied, de ontdekkingsreizen naar Antarctica en het verhaal van de penitentiaire inrichting zelf. 

De gevangenen die naar hier werden gestuurd hadden de keuze: wegrotten in een koude cel of zware arbeid verrichten in de buitenlucht, in weer en wind. Velen kozen uiteraard voor dat laatste. Gedurende de vijf maanden lange winter stonden ze tot aan hun middel in de sneeuw bomen te vellen, of in een groeve stenen te hakken. Ze bouwden huizen in de stad en legden een spoorlijn aan, waarover goederen en levensmiddelen werden vervoerd op grote platte wagons. Heel af en toe kwamen er ook toeristen, die eveneens op zo'n platte wagon werden voortgetrokken door de stoomtrein. Sinds enkele jaren rijdt er over hetzelfde spoor een fraai toeristentreintje. Met deze Tren del Fin del Mundo volgen we de Rio Pipo, genoemd naar een gevangene die na zijn ontsnapping dood werd gevonden langs de oever, bij een veld vol boomstronken dat er uitziet als een begraafplaats. De eindhalte van de trein ligt in het Parque Nacional de Tierra del Fuego. 

We volgen Ruta Nacional No. 3, die ooit begon in Buenos Aires en pas in de jaren vijftig werd doorgetrokken naar Ushuaia; tot die tijd was Ushuaia alleen per boot te bereiken. De onverharde autoweg eindigt op de oever van het Beagle kanaal. Nu zijn we echt bij het einde van de wereld.