Land van vuur

Na een korte maar indrukwekkende stop bij een wegrestaurant in Azerbeidzjaanse stijl - een rij provisorische stalletjes en winkeltjes waar ze vooral kebab en çay verkopen; daarachter een uitgestrekte vuilnisbelt en een goor toilet - bereiken we het stadje Quba, uitgesproken als 'goeba', in het noordoostelijke hoekje van het land.

We hebben genoeg van lange dagen in de auto, dus we vragen onze chauffeur om ons af te zetten bij het hotel. Hij belt weer met zijn manager, die we inmiddels hebben benoemd tot Minister van Informatie vanwege de gedetailleerde instructies die hij meerdere keren per dag doorgeeft. Na wat aandringen mogen we naar het Gold Hotel. In de lobby prijken forse foto's van Heydar Alijev en zijn zoon Ilmar, die gezamenlijk al vijftig jaar het land dirigeren. De huidige president moet enorm geliefd zijn, want hij wordt telkens met een verpletterende meerderheid herkozen.

Restaurant Qizil Qaya is ingericht als een skihut en hangt vol met foto's van blond gevlechte deernes voorzien van goed gevulde dirndl en dito pullen. Op het terras zitten uitsluitend mannen, een groot aantal besnord, die met name Yvonne nieuwsgierig opnemen. Binnen staat de televisie op de nationale muziekzender. Klagerige liedjes die lijken te gaan over onmogelijke of anderszins mislukte liefdes, afgewisseld met Azerbeidzjaanse rap. De rappers showen trots hun vette wagens, uitgevoerd met lederen bekleding, dikke velgen en een verlaagde achteras. Op de glimmende zwarte lak komen de zilveren letters van het merk goed tot hun recht. Lada.

Na een goede en opvallend goedkope maaltijd wandelen we terug, over de straat want op de stoep zie je geen hand voor ogen door de schaduw van onverlichte huizen en bomen. 's Avonds laat probeer ik op internet uit te zoeken hoe de huidige landen en conflicten op de Kaukasus zijn ontstaan. Dat valt niet mee, maar één ding is wel duidelijk: het komt niet meer goed tussen de Armeniërs en de Azeri. Er zijn nu ongeveer achthonderdduizend ontheemden in Azerbeidzjanen, relatief gezien het grootste aantal van alle landen ter wereld.

De volgende morgen worden we wakker met het nieuws dat de strijd is opgelaaid in het westen van het land, dat sinds de oorlog van 2020 weer onder Azerbeidzjaanse besturing valt. Beide partijen beschuldigen elkaar van provocaties en leugens. Helaas vallen er ook weer tientallen doden per dag. Het Russische leger zou de partijen uit elkaar houden, maar is nu even druk met het brengen van voorspoed en vrede in het door nazisme geteisterde Oekraïne. Het is ook érg toevallig dat het conflict oplaait nu Azerbeidzjan veel meer gas gaat leveren aan Europa.

Terug in Bakoe rijden we héél langzaam, vanwege het drukke verkeer, naar een plek waar de volgelingen van Zoroaster een tempel bouwden, omdat hier al millenia gas ontvlamt tussen de rotsen. Vanwege de fossiele brandstof schoten in de negentiende eeuw overal houten boortorens als paddestoelen uit de grond, zelfs binnen de muren van de tempel. In de nabijgelegen gemeente Balaxanı staan nog altijd tientallen boortorens en ja-knikkers uit de tijd van de Sovjet Unie, direct naast de woonhuizen.

Dat de oliewinning hier al eeuwen oud is, blijkt uit de (losjes vertaalde) tekst van Marco Polo, die verhaalt over "een fontein die olie spuit in zo'n overvloed dat honderd schepen in één ogenblik zouden zijn gevuld. Olie is geen goed voedsel, maar wel geschikt als brandstof, als middel tegen huidproblemen bij kamelen en voor andere doeleinden. Om deze redenen komen mensen van heinde en verre, en in het land wordt niets anders verbrand dan dit." Nog altijd gelooft men hier in de heilzame werking van het zwarte goud, en niet alleen voor kamelen met een gevoelige huid, zoals bleek uit de verslagen van Hugo Brandt Corstius en Tom Waes, die zich onafhankelijk van elkaar bij hetzelfde kuuroord lieten onderdompelen in een badkuip vol olie. 

Het gas ontsnapt niet alleen bij de Zoroastrische Vuurtempel maar ook onderaan de nabijgelegen heuvel Yanar Dağ. Over een breedte van tien meter slaan hier grote vlammen uit de rotsen, ondanks de stevige wind. Het is best indrukwekkend, zeker van dichtbij. We begrijpen nu waarom Azerbeidzjan het land van vuur wordt genoemd.

Om een uur of tien 's avonds zitten we nog even met een glas Georgische saperavi op ons balkon aan de voorkant van het Shah Palace Hotel, dat is overwoekerd door een reusachtige druivenplant. Vanachter de bladeren kijken we naar het publiek dat van of naar de dubbele stadspoort wandelt. Boven de zandstenen stad staat de maan.